Góc Y tế | Zona thần kinh: Khi nỗi đau vượt xa ngàn mũi kim châm
Zona thần kinh: Khi nỗi đau vượt xa ngàn mũi kim châm
Vũ Quốc Thịnh
Thưa quý Cha, quý Sơ và toàn thể cộng đoàn,
Hôm nay, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về một căn bệnh tuy không xa lạ nhưng lại mang đến những nỗi thống khổ cả về thể xác lẫn tinh thần cho người bệnh, đó là bệnh zona thần kinh.
Nhiều bệnh nhân đã mô tả nỗi đau của nó một cách hình tượng và đầy ám ảnh: "như ngàn mũi kim châm vào da mình liên tục". Đây không phải là một sự cường điệu, mà là một thực tế đau đớn bắt nguồn từ chính bản chất của căn bệnh này.
Bài trình bày này sẽ đi sâu vào nguyên nhân, cơ chế gây đau và những câu chuyện thực tế để chúng ta có thể thấu cảm và sẻ chia với những ai đang phải gánh chịu nỗi đau này.
Để hiểu về zona, trước hết chúng ta cần nhắc đến bệnh thủy đậu.
Hầu hết chúng ta đều đã từng mắc thủy đậu một lần trong đời. Tác nhân gây ra cả hai căn bệnh này là cùng một loại virus mang tên Varicella-Zoster (VZV).
Sau khi chúng ta khỏi bệnh thủy đậu, virus VZV không bị tiêu diệt hoàn toàn. Thay vào đó, chúng "rút lui" và ẩn náu trong các hạch thần kinh cảm giác nằm dọc theo tủy sống và gần não bộ. Tại đây, chúng tồn tại ở trạng thái "ngủ đông", không hoạt động và không gây ra triệu chứng, có thể kéo dài trong nhiều thập kỷ.
Vì một lý do nào đó, thường là khi hệ miễn dịch của cơ thể suy yếu, những virus "ngủ đông" này sẽ "thức giấc" và tái hoạt động. Chúng sẽ di chuyển dọc theo đường đi của dây thần kinh cảm giác mà chúng đang ẩn náu để ra đến da, gây ra tình trạng viêm nhiễm và các triệu chứng của bệnh zona.
Các yếu tố chính khiến virus tái hoạt động bao gồm:
• Tuổi tác: Người lớn tuổi (thường là trên 50) có nguy cơ mắc bệnh cao nhất do hệ miễn dịch suy yếu tự nhiên theo thời gian.
• Suy giảm miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch bị tổn thương do các bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư (đặc biệt là ung thư hạch, bệnh bạch cầu) hoặc đang dùng các loại thuốc ức chế miễn dịch (như corticoid kéo dài, hóa trị, xạ trị, thuốc chống thải ghép) rất dễ bị zona.
• Căng thẳng (Stress): Stress nặng về thể chất hoặc tinh thần cũng có thể là một yếu tố khởi phát bệnh.
Sự so sánh cơn đau zona với "ngàn mũi kim châm" là một mô tả vô cùng chính xác về mặt y học. Đây không phải là cơn đau ngoài da thông thường. Đây là cơn đau thần kinh (neuropathic pain), xuất phát từ sự tổn thương trực tiếp của virus lên chính các dây thần kinh.
Hãy hình dung dây thần kinh của chúng ta giống như những sợi dây điện truyền tín hiệu từ da về não bộ. Khi virus VZV tái hoạt động, chúng tấn công và làm viêm các dây thần kinh này. Quá trình này gây ra hai hậu quả nghiêm trọng:
1. Phá hủy "Lớp Vỏ Bọc" và Gây "Chập Điện": Virus làm tổn thương Myelin, là lớp vỏ bọc cách điện của sợi thần kinh. Khi lớp vỏ này bị hỏng, các tín hiệu thần kinh trở nên hỗn loạn, sai lệch. Các tín hiệu đau được gửi đi một cách ồ ạt và liên tục về não, ngay cả khi không có bất kỳ tác động nào từ bên ngoài.
2. Tăng Nhạy Cảm Quá Mức (Allodynia và Hyperalgesia): Các đầu mút thần kinh tại vùng da bị ảnh hưởng trở nên cực kỳ nhạy cảm. Điều này dẫn đến một hiện tượng gọi là Allodynia, tức là cảm thấy đau đớn với những kích thích mà bình thường không hề gây đau.
Ví dụ điển hình:
• Một cơn gió nhẹ thổi qua.
• Sự cọ xát của quần áo mềm vào da.
• Một cái chạm tay nhẹ nhàng của người thân.
Tất cả những điều bình thường đó đều có thể trở thành một sự tra tấn, gây ra cảm giác đau rát, bỏng buốt hoặc nhói buốt như điện giật cho bệnh nhân. Đây chính là lý do vì sao người bệnh cảm thấy như có "ngàn mũi kim" vô hình liên tục tấn công họ. Cảm giác này không chỉ đến từ các mụn nước trên da, mà nó bắt nguồn từ sâu bên trong, dọc theo đường đi của dây thần kinh bị tổn thương.
Y văn thế giới và Việt Nam đã ghi nhận vô số trường hợp bệnh nhân phải chịu đựng sự hành hạ của zona.
Câu chuyện của bà Bernadette (Mỹ): Bà đã trải qua ba ca phẫu thuật tim hở và sinh 5 người con gái, nhưng bà khẳng định rằng "zona là cơn đau tồi tệ nhất mà tôi từng trải qua". Bà mô tả cảm giác như "bị một cây búa đập liên tục từ bên trong" từ vai xuống đến ngón tay cái.
Câu chuyện của ông Lionel (Singapore): Cơn đau của ông khởi phát ở lưng rồi lan ra trước ngực. Ông đau đến mức nghĩ rằng mình bị một cơn đau tim. Ông mô tả nó "giống như ai đó đang dùng một cái tuốc nơ vít vặn vào cơ thể mình". Nỗi đau đạt đến mức 8-9 trên thang điểm 10 và các cơn đau nhói xuất hiện vài phút một lần. Hơn hai năm sau, ông vẫn phải chịu đựng cơn đau thần kinh mãn tính, đặc biệt là vào ban đêm.
Tại Việt Nam, nhiều bệnh nhân lớn tuổi chia sẻ rằng họ mất ăn, mất ngủ hàng tháng trời. Cơn đau khiến họ không thể mặc áo, không thể nằm nghiêng về bên bị bệnh. Nhiều người rơi vào trạng thái lo âu, trầm cảm vì cơn đau dai dẳng không dứt, ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống và trở thành gánh nặng cho gia đình.
Sự đau đớn khủng khiếp không phải là tất cả những gì zona gây ra. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh có thể để lại nhiều biến chứng nặng nề:
• Đau thần kinh sau zona (Postherpetic Neuralgia - PHN): Đây là biến chứng phổ biến và đáng sợ nhất, xảy ra khi cơn đau vẫn tiếp tục kéo dài hàng tháng, hàng năm, thậm chí là vĩnh viễn sau khi các vết thương trên da đã lành hẳn. Nguy cơ bị PHN tăng lên theo tuổi tác. Đây chính là nỗi ám ảnh dai dẳng nhất của người bệnh.
• Zona Mắt: Nếu virus tấn công vào dây thần kinh mắt, nó có thể gây viêm loét giác mạc, tăng nhãn áp, và có nguy cơ dẫn đến mù lòa vĩnh viễn.
• Hội chứng Ramsay Hunt: Khi zona ảnh hưởng đến các dây thần kinh ở gần tai, nó có thể gây liệt một bên mặt, mất vị giác, ù tai, chóng mặt và giảm thính lực.
• Nhiễm trùng da: Các mụn nước nếu bị vỡ và không được chăm sóc tốt có thể bị nhiễm trùng do vi khuẩn, để lại sẹo xấu vĩnh viễn.
• Biến chứng nội tạng: Mặc dù hiếm gặp, virus có thể lan đến các cơ quan nội tạng gây viêm não, viêm màng não, viêm gan, viêm phổi, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch cực kỳ yếu.
Mặc dù zona là một căn bệnh đau đớn, chúng ta vẫn có những phương pháp để kiểm soát và phòng ngừa nó.
Điều trị:
• "Thời Gian Vàng": Việc điều trị bằng thuốc kháng virus (như Acyclovir, Valacyclovir) cần được bắt đầu càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là trong vòng 72 giờ (3 ngày) kể từ khi xuất hiện các tổn thương da đầu tiên. Điều này giúp giảm mức độ nặng của bệnh, rút ngắn thời gian bị bệnh và quan trọng nhất là giảm nguy cơ bị biến chứng đau thần kinh sau zona.
• Giảm Đau: Việc kiểm soát cơn đau là cực kỳ quan trọng. Bác sĩ có thể kê các loại thuốc giảm đau thông thường (Paracetamol), thuốc kháng viêm, hoặc các loại thuốc đặc trị đau thần kinh (như Gabapentin, Pregabalin) và thuốc chống trầm cảm ba vòng.
• Chăm Sóc Tại Chỗ: Giữ vùng da tổn thương sạch sẽ, khô ráo. Có thể dùng gạc lạnh để làm dịu cơn đau và ngứa.
Phòng ngừa:
Cách phòng ngừa zona hiệu quả nhất hiện nay là tiêm vắc-xin.
Vắc-xin giúp tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể đối với virus VZV, làm giảm đáng kể nguy cơ tái hoạt động của virus và mắc bệnh zona. Kể cả khi có mắc bệnh, vắc-xin cũng giúp giảm độ nặng của bệnh và giảm nguy cơ bị biến chứng đau thần kinh sau zona. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ khuyến cáo người từ 50 tuổi trở lên nên tiêm vắc-xin phòng bệnh zona.
Qua bài trình bày này, hy vọng cộng đoàn đã có một cái nhìn sâu sắc hơn về nỗi đau mà bệnh nhân zona phải chịu đựng. Đó không chỉ là những mụn nước ngoài da, mà là một cuộc tấn công tàn khốc vào hệ thần kinh, gây ra những cơn đau mà chỉ người trong cuộc mới có thể thấu hiểu hết.
Là những người có đức tin, chúng ta được mời gọi để thực hành lòng bác ái và sự cảm thông. Khi gặp một ai đó trong giáo xứ, trong gia đình hay hàng xóm của mình đang phải chịu đựng căn bệnh này, chúng ta hãy:
• Lắng nghe họ chia sẻ về nỗi đau của mình một cách kiên nhẫn.
• Cầu nguyện cho họ được sớm chữa lành và có đủ sức mạnh để vượt qua.
• Giúp đỡ họ bằng những hành động thiết thực, dù là nhỏ nhất.
• Khuyến khích họ và người thân tìm đến bác sĩ sớm để được điều trị đúng cách và tìm hiểu về việc tiêm vắc-xin phòng bệnh.
Xin Chúa ban cho những ai đang đau yếu vì bệnh tật, đặc biệt là bệnh zona thần kinh, được ơn chữa lành và sự an ủi. Xin cho mỗi chúng ta một trái tim biết yêu thương và một đôi tay sẵn sàng nâng đỡ những người anh chị em đang gặp khó khăn.
Xin chân thành cảm ơn sự lắng nghe của quý Cha, quý Sơ và toàn thể cộng đoàn.
Lm. Anmai, CSsR
COMMENTS