Phạm Thu Thảo - Cá Linh

Phạm Thu Thảo - Cá Linh

Tuy biết cái gì xa xưa mất đi thì khó tìm lại. Nhưng ký ức tuổi thơ dẫu không tìm nó vẫn in sâu trong tim không chút nguôi quên.

Phạm Thu Thảo

Cá Linh 

Chợ lách 15/8/2022

Chiều nay ăn cơm khi trời bắt đầu mưa lâm râm, Tôi bỗng nhớ món cá linh và thầm ước giá mà tự nhiên giờ có nồi cá linh kho lạt chắc ăn ngon dữ lắm đây! 

Xưa, đâu như cũng vào thời điểm nầy từ giữa tháng bảy âm lịch đã có cá linh non rồi. Mùa cá linh từ 15/7 âl tới khi mùa nước nổi đổ từ sông Mekong qua miệt An Giang Đồng tháp . Nơi tôi hay gọi là miệt trên. 

Mùa nước nổi đem đến cho miền tây món đặc sản cá linh tuyệt vời . Nhờ đó người dân mưu sinh bằng nghề đánh bắt cá ăn nên làm ra . Nên mùa nước nổi cũng là mùa người dân miệt trên cụ bị sẳn sàng để khai thác bầy cá . 

Tới mùa cá linh đi chợ nào cũng thấy bán. Từ Chợ lách ( là chợ huyện ) cho đến các chợ xã, chợ chồm hổm. Cá linh tươi nhảy soi sói buổi chợ sớm bán rất đắt hàng. Cá chết rồi thì mua giá rẻ hơn một chút . Ngày xưa tới mùa cá linh tràn đồng thì giá rẻ lắm. Nên người ta có câu "rẻ như cá linh ". 

Cá linh ngoài làm thức ăn người ta còn ủ làm nước mắm và làm mắm cá linh. Nói tới mắm cá linh thì Chợ lách quê tôi có một chị chuyên môn làm mắm này bán. Món mắm ngon tuyệt hảo bảo đảm ai biết ăn mắm ghé nhìn qua là cũng đủ ghiền. 

Các ghe chở cá linh bán cuối ngày, cá bị chết và bắt đầu sình các nhà vườn hay thu gom về ủ trong lu để làm phân bón tưới cho cây rất tốt. Trước cửa nhà tôi là một con sông nhỏ. Các ghe xuồng vừa phải hay đi từ hướng kinh Bổn Sồ ( Từ Vĩnh Long) ngang đây rồi xuôi dòng ra tới Chợ Lách. 

Chiều chiều tôi hay theo ba và mấy chị ra cầu thang trước nhà ngắm ghe xuồng cho vui. Từ đây tôi mới phát hiện những chiếc ghe chở cá với hai bên be lần lưới cho nước ra vô. Nhằm đủ oxy và đủ nước mới thì đàn cá mới sống mà đem bỏ mối chợ.

Lần đầu nhìn chiếc ghe chở cá linh tôi nói với ba tôi "Đó là những chiếc thuyền không đáy" . Ba tôi hiểu ý cười nói. "Không đáy nhưng nó không thoát được kiếp nạn". Tôi nghe như nghe không thắc mắc gì . Bây giờ nhớ lại đúng là có nghìn muôn kiếp nạn nằm dưới lườn ghe kia .

Có lần tôi học lớp 8 hay 9 gì đó. Tôi đang nằm trên võng nhà nội học bài. Nội tôi đang vừa mua mớ cá linh người ta bưng rao bán ngoài đường. Vừa trả tiền xong thì có người bà con tới thăm nội. 

Nội biểu tôi: "Bưng rổ cá ra ngoài sau móc hầu đi con!". Tôi ngoan ngoãn bỏ cuốn tập trên võng, nhảy xuống vạt giường cầm cái rổ cá linh đem ra sàn nước nhà nội ngồi xuống làm . 

Nhìn mấy con cá linh to béo tuy chúng không còn sống nhưng còn rất tươi. Vảy cá lấp lánh trắng ngời. Tôi cầm con cá lên ngó tới ngó lui mà không hiểu móc hầu là móc cái gì. Trong lòng thầm lạ vì con cá trơn lũi mà biểu móc là móc ở đâu. Tôi đành ngồi canh rổ cá mong sao khách làm ơn đi dìa sớm sớm dùm cái! Tôi bực! Chuyện gì đâu mà ngồi nói hoài!!. 

Tới lúc khách về, bà nội tôi bước ra hỏi: 

_ xong chưa đó! 

_ Dạ chưa! 

_ Sao không móc hầu để sình hết sao con? 

Tôi nhìn nội thiệt thà : 

_ Con có biết cái hầu ở đâu đâu mà móc !! 

Nội tôi cười híp cả mắt rồi chỉ tôi cái hầu con cá . Nội lấy dao làm một loáng là xong . 

Cũng bởi ở nhà má tôi đâu có kêu làm cá linh bao giờ. Má chỉ mượn làm độc có món cá lòng tong mà thôi.

Tuy không làm nhưng tôi để ý thấy má làm cá linh xong, má thường rửa muối hột rồi xả nước lạnh . Má bắt đầu bóp cái mang từng con cho nó ra hết nhớt rồi mới nấu. 

Cá linh non đầu mùa, ba tôi thích kho với tương hột. Cá linh vô mùa thường to béo má tôi kho lạt với nước dừa xiêm. Bỏ chút hành, chút tiêu và vài trái ớt là nồi cá linh thơm phức. Lâu lâu má tôi nấu mắm kho với cá linh ăn ngon vét sạch sẽ nồi cơm. 

Nếu miệt trên, mùa cá linh đi chung với bông điên điển thì ở xứ tôi cá linh hay đi chung với bông so đũa. Khi những cây so đũa treo lủng lẳng đầy cành trắng trẻo là người ta nhớ tới cá linh. Cá linh nấu canh chua với bông so đũa thì không gì ngon hơn. Vị ngọt của bông, vị béo của cá và vị chua của mùi chanh giấy, mùi ngò gai . 

Tuy chỉ đơn sơ vậy thôi nhưng cũng đủ làm mê đắm lòng người. Nhắc tới canh chua bỗng thèm tô canh chua má nấu quá. Món canh chua má tôi nấu không hề có chút bột ngọt hay bột nêm như bây giờ thợ thầy thường chỉ. Mà ngon mà đậm đà thật khó có thể quên.

Bông so đũa bây giờ có quanh năm do họ trồng được giống mới. Không như cây so đũa cao nhồng hồi xưa tới mùa mới ra bông. Chỉ tiếc bông so đũa thì có đầy mà cá linh càng ngày càng trở nên hiếm hoi. 

Bởi cá linh to béo thường hay có xương nên tôi là người hay mắc xương cá linh nhiều nhất mỗi khi nhà có nấu món này. Tuy vậy, tôi vẫn không sợ, vẫn ăn vì thích, vì nó ngon. 

Các con tôi không ưa món cá linh. Vì chúng sợ xương. Hơn nữa cá linh ăn không có nhiều thịt như cá lóc hay cá sửu.... Vì vậy chúng không biết được cái ngon của món cá linh. Càng không quan tâm mùa nào mới là mùa cá ấy . 

Từ khi dòng Mekong bị "người anh em" ngăn đập. Mùa nước nổi thành nỗi mong chờ trong lo âu của người miệt trên An Giang, Đồng Tháp.... Nước không về, mùa cá linh cũng bị thất thu. Cuộc mưu sinh trên sông nước của bà con biết bao khó khăn vất vả. 

Cá linh từ món ăn bình dân rẻ tiền nơi làng quê, bỗng đội giá trên trời hơn cả giá bán thịt heo. Người giàu mới có tiền ăn. Còn nghèo thôi đành nhịn, đi tìm mua món khác để ăn cho nhẹ gánh chi tiêu. 

Tuy biết cái gì xa xưa mất đi thì khó tìm lại. Nhưng ký ức tuổi thơ dẫu không tìm nó vẫn in sâu trong tim không chút nguôi quên. Mỗi lần làm cá linh là tôi nhớ cái câu móc hầu của bà nội mà mỉm cười một mình: nhớ lắm luôn. 

Nhớ bàn tay má thoăn thoắt rửa từng con cá linh. 

Nhớ tô canh chua thơm tho má nấu. 

Nhớ tuổi thơ và nhớ Nội vô cùng !