Các Nhân Đức, Một Nghệ Thuật Sống… Phần Một: Dẫn Vào Nhân Đức

Các Nhân Đức, Một Nghệ Thuật Sống… Phần Một: Dẫn Vào Nhân Đức

Bản dịch Việt ngữ của Lm. Võ Xuân Tiến. 

Nguồn: xuanbichvietnam.net 

Nguyên tác Anh ngữ : « Virtues for Ordinary Christians » (« Các nhân đức cho các Kitô hữu giữa đời thường »), của cha James F. Keenan, s.j; bản dịch Pháp ngữ « Les Vertus, un Art de Vivre » (2002) của Claire Ferras-Douxami, lời tựa của cha Philippe Bordeyne, khoa trưởng Phân khoa Thần học của Học viện Công giáo Paris (hiện tại là Đức Ông và là Hiệu trưởng của Học viện danh tiếng này). 

PHẦN MỘT: DẪN VÀO NHÂN ĐỨC CHƯƠNG 1

Các Thói Quen Hiện Hữu 

Tôi ngừng hút thuốc cách nay đã chín năm rồi. Trong vòng mười tám tháng, mọi sự tiến triển tốt đẹp, nhưng khi đang nghiên cứu tiến sĩ ở Rôma, thì quyết tâm tốt đẹp của tôi đã giảm đi. Và tôi đã nhanh chóng bắt đầu hút thuốc lại, lần này có kèm theo cả nhiều người Rôma nữa, vì ở Rôma, người ta không xem thói quen này là đáng ghét như ở Boston. 

Cách đây 5 năm, tôi trở lại Rôma, cương quyết ngưng thuốc lá. Tôi đã tự tổ chức khá chu đáo. Tôi chờ đợi tăng năm kilô, điều mà ít nhiều là không thể tránh khỏi, và tôi đã sẵn sàng chấp nhận điều đó. (Tôi nghĩ là sẽ giảm cân sau.) Tôi quyết định nói với tất cả những ai mà tôi quen biết là tôi đã ngừng hút thuốc. (Trong trường hợp mà tôi bị cám dỗ hút lại, dù sức khỏe của tôi không phải là một lý lẽ đủ mạnh, thì tôi tự nhủ về sự hổ thẹn và sự ngượng ngùng.) Và sau cùng, vì tôi không thể nhịn hút thuốc khi tôi viết, nên tôi đã quyết định không viết gì nữa trong suốt tháng đầu tiên. 

Tôi đã ngưng hút thuốc ngày thứ Tư Lễ Tro [3]. Tôi đã mang tất cả áo quần của tôi đến cho thợ nhuộm… Thông gió phòng ngủ… Vứt bỏ các gạt tàn thuốc lá. Trong tuần đầu tiên, tôi đã tự nhồi nhét mình bằng phim ảnh và kem. Tôi đã từ bỏ những cuộc đi ra ngoài. Tôi đã chạy bộ rất nhiều. Và tôi tránh xa một vài người bạn đáng ngờ mà tin rằng tôi sẽ không thành công bỏ thuốc. Đôi khi tôi còn nằm mơ rằng tôi đang hút thuốc, nhưng trong đời sống hiện thực, tôi không còn hút nữa. Và tôi không biết làm gì với năm kilô mà tôi đã tăng lên.

Vì đời sống luân lý liên quan đến đời sống thường ngày, nên luân lý không thể được dành riêng cho một số hành động ngoại lệ. Mọi hành vi nhân lình đều liên quan đến luân lý. Cách thức mà chúng ta nói đến, thời gian mà chúng ta trải qua, những dự phóng mà chúng ta hình thành, những tương quan mà chúng ta xây dựng, tất cả đó tạo nên đời sống luân lý. Suy tư luân lý không nhắm trước tiên đến những trường hợp nghiêm trọng, nhưng nó tìm cách nghiên cứu tất cả cuộc sống. Và để làm nghề nam hay nữ thì cũng phức tạp như là để tìm ra thời điểm tốt để ngưng hút thuốc.

Những Thực Hành Thành Nếp 

Đời sống thường ngày là phức tạp bởi vì các mối tương quan, những nhiệm vụ và những nhân cách đa dạng cấu thành nhân tính của chúng ta đan xen nhau. Để đối diện với tính phức tạp này, chúng ta dùng đến những « thực hành ». Trong cuốn Après la Vertu [4] của mình, Alasdair McIntyre giải thích rằng một « thực hành » là một hoạt động đều đặn khuôn đúc chúng ta đến nỗi chúng ta thủ đắc một khả năng hành động theo cách này hay cách kia. Thực hành sinh ra thói quen. Như thế, chẳng hạn, để đương đầu với sự căng thẳng phải viết lách hay gặp gỡ người ta, tôi đã bắt đầu hút thuốc. Chẳng may là những gì hệ tại ở việc hút thuốc tại bàn làm việc của tôi và vào những dịp tôi ra ngoài đã biến thành thói quen hút thuốc khắp nơi. Các thực hành khuôn đúc chúng ta. 

Ta chấp nhận theo một số thực hành để đối diện với những đòi hỏi của cuộc sống. Lấy ví dụ lái xe ôtô. Ta phản ứng trước sự hiện diện của những xe khác trên đường bằng những cách thức khác nhau. Một số tài xế có thói quen bám sát vào đuôi của xe trước mặt. Số khác thì vẫn điềm tĩnh với sáu mươi cây số giờ ở hàng thứ hai. Những người khác nữa thì tập luyện nghệ thuật tăng tốc, đang khi một số người thì tìm xe lý tưởng mà họ sẽ có thể theo sau ở một khoảng cách nào đó. Thêm vào những thực hành lái xe ôtô này, mỗi người chúng ta đều có làn yêu thích riêng của mình. Và một ý tưởng nào đó về tốc độ mà mình muốn giữ : giới hạn luật pháp, hay nhanh hơn, hay chậm hơn. Những thực hành như thế trở nên những thói quen. Đôi khi những thực hành mà chúng ta chấp nhận theo trên đường lại trở nên những thói quen trong đời sống xã hội : vì không có đâu hơn trên đường mà chúng ta gặp những người qua mặt, theo sau, bám sát và cản không cho qua mặt. 

Ta không ngừng đưa vào những thực hành để đối diện với những hoạt động tầm thường như thức dậy, ăn sáng, tắm rửa, đi làm, viết thư, điện thoại, chào bạn bè, chơi thể thao, giải trí, lái xe, giặt giũ, chuẩn bị bữa ăn, lấy nốt, sử dụng vi tính, mặc áo quần, ăn tối, đi ngủ, đọc sách, gặp gỡ những người mới, mua sắm, tương quan với cha mẹ và con cái của mình, nghe, xem tivi và đánh răng. Những thực hành đều đặn này trở nên những thói quen, mà, đến lượt chúng, bén rễ sâu và đánh dấu cách cụ thể cuộc sống của chúng ta. Những thói quen này biến chúng ta thành những gì chúng ta là. Nhưng như MacIntyre có xu hướng tin, một số thói quen dấn thân chúng ta sâu xa hơn những thói quen khác. Hai trong số đó liên quan đến địa vị xã hội và đời sống nghề nghiệp. 

Địa Vị Xã Hội Và Đời Sống Nghề Nghiệp 

Liên quan đến địa vị xã hội, chẳng hạn, tôi thuộc về một cộng đoàn tu trì và tôi sống ở đó. Cho dù có sự loại suy nào đó với đời sống gia đình (trong cộng đoàn của tôi, chúng tôi làm bếp, đi mua hàng, dọn dẹp nhà cửa, giặt giũ ; chúng tôi xem tivi với nhau, chúng tôi tổ chức những bữa ăn ngoài trời và chúng tôi tiếp khách mời của các đồng nghiệp của chúng tôi như thể đó là khách mời của chúng tôi), nhưng có những khác biệt căn bản giữa hai bên. Về mặt mềm dẻo, những nhượng bộ lẫn nhau, những xung đột được vượt qua, về việc đánh gía những nhân cách khác nhau và về việc quản lý những cấp bách, thì, sau mười lăm năm hôn phối với hai đứa con nhanh nhẹn và có năng khiếu, chị và anh rể của tôi có khả năng hơn tôi nhiều sau hai mươi năm trong đời sống tu trì. Sự cô tĩnh và tự trị mà đời sống tu trì hay giáo sĩ đòi hỏi là xa lạ với những trách nhiệm gia đình. Những thực hành gắn liền với địa vị xã hội này rèn nắn nên những thói quen ăn sâu nhất trong mỗi người chúng ta. 

Công việc của chúng ta cũng sinh ra những thực hành khuôn đúc chúng ta. Cha của tôi là một sĩ quan cảnh sát của thánh phố New York trong vòng hai mươi năm, trước khi trở thành thanh tra viên. « Thực hành » này có ngôn ngữ riêng của nó (khi tôi còn nhỏ, tôi tin rằng mọi người đều kể những câu chuyện về « những kẻ gian ») và phẩm trật giá trị của nó (cha tôi tin vào trách nhiệm, các chuẩn mực, trừng phạt, sự ứng trực sẵn sàng và lòng can đảm). Cảnh sát có những câu chuyện riêng của mình và họ kể chúng như họ đã sống chúng, với những chi tiết hùng hồn. Khi là thành viên của đội hình sự Manhattan Sud, cha tôi đã thường gặp những người bóc lột người khác. Ông khinh thường những người buôn bán ma túy và những tên ma cô, nhưng ông lại có một sự tôn trọng sâu xa đối với những người nghiện ma túy và những cô gái điếm ; ông thường nhận thấy rằng, bất chấp sự chiến đấu của họ, thường thất bại, vì phẩm giá và sự sống còn, họ tìm thấy phương tiện nghĩ đến người đồng loại của họ và bảo vệ người đó. Đến độ cha của tôi giữ mình tránh xa những kẻ giả hình và tất cả những ai phóng đại về hoàn cảnh của họ. Ông yêu thích sự liêm khiết và ghét những kẻ dối trá. Cũng thế, thực hành cảnh sát của cha tôi mà hệ tại việc thẩm vấn nhiều nghi can trước khi rút ra những kết luận điều tra đã biến ông thành một người chậm rãi trong việc đưa ra một phán đoán. Nhưng một khi ông đã quyết định, thì ông không dễ dàng thay đổi ý kiến. Ông không phải là giáo sư, bác sĩ, y tá, linh mục hay người hốt rác : ông là cảnh sát và đã trở nên cảnh sát sau hai mươi năm thực hành nghề nghiệp. 

Cần Có Thời Gian Để Thay Đổi Các Thói Quen Của Mình Cách Bền Vững 

Khi ta nghĩ đến đời sống luân lý, đôi khi ta quên là các thói quen đã bén rễ sâu dường nào và bao lâu nó đã bắt đầu hình thành. Ta phát biểu những ý tưởng đơn giản hóa quá mức theo đó hành động luân lý và sự thay đổi chỉ là công việc của ý hướng và ý chí. Chẳng hạn, ta tin rằng sau khi đã duy trì việc thực hành chửi tục trong vòng hai mươi năm, thì thình lình ta sẽ có thể bỏ nó vào ngày thứ Tư lễ Tro. Lúc đó, ta sẽ ngạc nhiên về sự thiếu quyết tâm của mình, khi bất ngờ, hai ngày sau, đột nhiên ta tuôn ra một lời chửi rủa. Hay là, trong vòng mười năm, ta đã có thói quen có một ý kiến tồi về một người nào đó. Ta thích thú với những tư tưởng này và thỉnh thoảng, ta xen chúng vào trong cuộc nói chuyện. Thế rồi, ta quyết định cách mạnh mẽ không bao giờ nghĩ xấu về người ấy nữa. Nhưng khi có gì không xuôi, ta biết ngay là phải gán lỗi lầm đó cho ai… 

Bao lâu chúng ta không ý thức về tầm quan trọng của các thực hành và về cách thức mà chúng tác động đến các thói quen của chúng ta, thì chúng ta sẽ tiếp tục cách vô ích thử đưa ra những quyết tâm phi thực tế. Những ý định này sẽ không gì khác hơn là những điều mong ước đạo đức, cho đến ngày chúng ta sẽ mở đầu những thực hành mới ; những thực hành này sẽ có thể sửa đổi không chỉ những cách suy nghĩ của chúng ta, nhưng còn cả những cách nhận thức hiện thực và đối diện với nó. Như trong trường hợp người hút thuốc quyết tâm ngừng hút thuốc, chúng ta phải vận dụng những thực hành hữu ích mà sẽ cho phép chinh phục những thói quen xấu, được bén rễ sâu từ lâu đời. 

Bốn Định Hướng Cho Đời Sống Luân Lý

+ Quyết định thay đổi một khía cạnh của đời sống luôn được diễn ra trong một bối cảnh nào đó. 

Người nào có thể thức dậy và quyết định, mà không suy nghĩ trước về điều đó : « Tôi đã hút thuốc hai mươi năm rồi, (bây giờ) tôi ngưng » và thực thi quyết tâm của mình. Nhưng đa số thời gian, ta không thay đổi nhanh như thế và ta bất khả về điều đó. Nói chung, quyết định thay đổi không phải là một ý tưởng nổi lên vào một ngày đẹp trời nào đó. Tất cả những ai tham gia hội Alcooliques Anonymes (Những người nghiện rượu vô danh) hay Boulimiques Anonymes (Những người nghiện ăn vô danh), tất cả những ai tìm kiếm sự trợ giúp về vấn đề ngược đãi vợ chồng hay về sự xung động tính dục, tất cả những ai xin sự nâng đỡ điều trị liên quan đến một hình ảnh xấu về chính mình hay liên quan đến chứng loạn thần kinh mặc cảm tội lỗi, đều biết con đường là lâu dài dường nào trước khi thực hiện bước đầu tiên hướng đến sự thay đổi. Như hạt giống ta gieo trên đất cạn và đầy đá, những quyết định mà không được bén rễ sâu vững bền thì chắc chắn không kéo dài lâu được. 

+ Một số người này có thể ngừng hút thuốc cách dễ dàng hơn người những người kia và không có hai người nào giống nhau trong lãnh vực này. 

Cần phải công nhận rằng con đường phải được thích nghi cho mỗi người để sự thay đổi được hiện thực. Nếu chúng ta thực sự tin rằng Thiên Chúa đã muốn sự tồn tại độc nhất của mỗi người trong chúng ta, thì chúng ta phải thừa nhận rằng điều này kêu gọi chúng ta phân định những thực hành nào là tốt cho chúng ta và những thực hành nào là không. Một sự hiểu biết đúng đắn về chính mình là thiết yếu cho sự tăng trưởng luân lý. 

+ Ta phải liên lỉ chống lại ý tưởng rằng không cần trở nên tốt hơn. 

Chúng ta cần phải giữ mắt và tai rộng mở khi xảy ra là những người thân của chúng ta thúc giục chúng ta lớn lên hơn. Nếu không có ý muốn chăm chú đến người khác, thì sự hiểu biết chính mình sẽ dẫn đến chỗ sống như những người mà tin là đã đạt đến sự hoàn thiện. Vậy mà chúng ta quá nhiều người ứng xử như những bạo chúa, như những kẻ bán rong lắm chuyện, như những kẻ thao túng hay như những kẻ trầm uất nhằm thực hiện ảo tưởng này. 

+ Như tất cả những người thuộc về các hội Alcooliques Anonymes hay Boulimiques Anonymes làm, ta phải biết rằng mỗi lần ta chuyển từ một thói quen xấu sang một thói quen tốt, ta không nên như thế chỉ với những thực hành cá nhân hay với sự nâng đỡ của bạn bè, nhưng hơn nữa là với ân sủng của Thiên Chúa: chính sự quý mến mà Ngài cưu mang chúng ta luôn thúc giục chúng ta tiến lên phía trước. 

(Còn tiếp)