Văn Hóa Tự Nguyện Trong Hành Trình Làm Người

Văn Hóa Tự Nguyện Trong Hành Trình Làm Người

Với hai chữ “tự nguyện”, người ta có lý do để nói lên nhiều điều, tốt cũng có, xấu cũng có, do bởi nguyên nhân của hành vi tự nguyện. Còn “văn hóa” là một cái gì đã trở thành thói quen trong cuộc sống con người, như một hiện tượng xã hội; như sản phẩm được tạo ra do con người. Văn hóa hình thành nhân cách (trồng người) và có tính cách chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác (x. Đặng Sỹ Đức, Văn hóa - Định nghĩa - Đặc trưng - Chức năng). Khái niệm về văn hóa trong đời sống hằng ngày, dùng để chỉ những phong cách đối xử giữa cá nhân mà tương ứng với các chuẩn mực, giá trị của xã hội. Văn hóa dùng chỉ những người có học, có trình độ học vấn và văn hóa cũng dùng để chỉ các loại hình nghệ thuật như hội họa, điêu khắc, phim ảnh … 

Nguồn gốc thuật ngữ “văn hóa” trong Khoa học Xã hội và Nhân văn, bắt nguồn từ “cultus” nghĩa là gieo trồng, “cultus agri” là gieo trồng ruộng đất, “cultus amini” là gieo trồng tinh thần. T. Hobbes – triết gia người Anh nói: “Lao động giành cho đất gọi là sự gieo trồng và sự dạy dỗ trẻ em gọi là gieo trồng tinh thần”. 

Theo Tâm lý học, “Văn hóa là toàn thể những môn học cho phép cá nhân trong một xã hội nhất định, đạt tới sự phát triển nào đó về cảm năng, về ý thức phê phán và về năng lực nhận thức, các khả năng sáng tạo” (UNESCO, 1977). 

Theo Triết học, “Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất, tinh thần do con người tạo ra trong quá trình thực tiễn lịch sử xã hội và đặc trưng cho trình độ đạt được trong sự phát triển của lịch sử của xã hội” (từ điển Triết học, Tiếng Bungari, 1986). Như vậy, văn hóa được nhìn nhận như một tập hợp những giá trị truyền thống của một dân tộc. 

Trong một định nghĩa giới hạn như thế, thì việc liệt kê tất cả các hình thái của văn hóa rất đa dạng là điều không thể. Đã có rất nhiều ý kiến đóng góp mong đưa ra một một định nghĩa, nhưng cho đến nay, hầu như chưa có một định nghĩa nào đầy đủ và chính xác, vì văn hóa là một lãnh vực rộng lớn, rất phong phú và phức tạp, nó đa dạng và mang nhiều ý nghĩa. Theo nghĩa rộng, văn hóa bao gồm tất cả các lối sống của con người và có tính xã hội. Nói chung, nơi nào có con người là có văn hóa. Văn hóa thật đa dạng! Người ta chỉ có thể hiểu nó, đơn giản bởi một cách riêng, tùy thuộc vào góc độ tiếp cận của vấn đề mà thôi. 

Giữa nhiều quan điểm khác nhau về văn hóa, ông Federico Mayor – Tổng Giám Đốc UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) cho biết: Cộng đồng Quốc tế tại hội nghị Liên Chính phủ về các chính sách văn hóa họp năm 1970 tại Venise (Ý), đã nhất trí quan điểm: “Văn hóa bao gồm tất cả những gì làm cho dân tộc này khác với dân tộc kia, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất cho đến tín ngưỡng, phong tục, tập quán, lối sống và lao động” (Tạp chí Người Đưa Tin UNESCO, tháng 11/1989, tr. 5). Mỗi nền văn hóa đều sống động trong trạng thái không ngừng biến chuyển để gặp gỡ các nền văn hóa khác. 

Mỗi nền văn hóa đều mang một tên riêng và để xứng với ơn gọi tên riêng của nó, thì đều là phức tạp và phong phú, không bao giờ có một nền văn hóa tinh ròng. Phải chăng, văn hóa được phát xuất từ một ý thức tinh tế nhất trong đời sống con người. Bản chất của văn hóa thì rất sống động, rất sáng tạo, kết nên từ những tinh hoa của con người. 

Chúng ta đi vào một thứ “văn hóa tự nguyện”. Giá trị của nền văn hóa tự nguyện thì luôn luôn có chất lượng, đòi hỏi một ý thức bên trong về sự can đảm, dấn thân. Văn hóa tự nguyện đi ngược với văn hóa áp đảo. Nếu bị áp đảo hay cưỡng bức thì không còn gì là tự nguyện. Tự nguyện thì tự do mà tự do chỉ thấy nơi con người có ý thức mà thôi. Nếu một con người mất ý thức thì không thể có tự do đúng nghĩa. Người có tự do là người có khả năng tự lựa chọn để làm, hay không làm một điều gì đó theo sở thích riêng mình. Tự nguyện là tự giác muốn làm, không bị ai ép buộc. 

Một quốc gia dù có trên 300 triệu dân như Hoa Kỳ hay dưới 10 triệu dân như Thụy Điển được coi là mạnh, không phải chỉ nhờ vào tài nguyên thiên nhiên hay nền kinh tế phát triển, mà còn nhờ vào một thứ khác, một thứ được bắt đầu bằng sự tự nguyện đóng góp rất nhỏ của mỗi cá nhân, nhưng có thể làm nên sức mạnh của cả một dân tộc, văn hóa ấy còn được gọi là một nền văn hóa “Hiến tặng” (x. Lương Van Can Fund, Văn hóa hiến tặng). 

Ý nghĩa của nền văn hóa Tự nguyện hay văn hóa Hiến tặng làm nên nét đẹp cốt yếu của đời tu. Nếu đi tu mà không do hành vi tự nguyện lấy bản thân mình làm lễ vật hiến tặng cho Thiên Chúa, thì cuộc sống tu trì ấy chẳng nói lên điều gì, không có phẩm chất thì cũng chẳng có ý nghĩa. Nên đời tu cần thể hiện một sự dấn thân tự nguyện: Tự nguyện cam kết giữ 3 lời khuyên Phúc Âm, như một phương tiện thiết lập tương quan với các ngôi vị là Thiên Chúa và chị em; cam kết trung thành với đặc sủng của Dòng; nỗ lực tự nguyện vâng theo những hướng dẫn của kỷ luật; chăm chỉ chu toàn những công tác được trao; tự đào luyện chính mình và có trách nhiệm về cuộc đời mình. Để có được những con người tu sĩ biết luôn hành động một cách tự nguyện, hy sinh cho những công việc chung, ảnh hưởng tốt cho cộng đoàn. Tất cả những điều đó, không phải tự nhiên mà có, cần được học tập bởi một đường lối huấn luyện rất trưởng thành. 

Trong cuộc sống của bề mặt xã hội, dù nói ra hay không, con người luôn khao khát một chiều sâu ý nghĩa cho cuộc đời, người ta cảm thấy cuộc đời mình chỉ có thể thành đạt khi sống có ý nghĩa, sống cho và sống vì người khác. Trong đời thường, chúng ta thấy có những tấm gương dám hy sinh đời mình cho một điều gì khác: người lính hy sinh cho tổ quốc, người làm cha làm mẹ có thể chết thay cho con cái, các thánh tử đạo sẵn sàng chấp nhận cái chết để làm chứng cho niềm tin. Hơn nữa, Chúa Giêsu, Ngài đã tự nguyện chết thay cho ta, ngay khi chúng ta còn là tội nhân, để đưa chúng ta về cùng Thiên Chúa (x. Rm 5,8). Đó là tấm gương tự nguyện vĩ đại nhất. Điều này chỉ có thể phát xuất từ một đời sống nội tâm, gắn bó mật thiết với Thiên Chúa Cha. Chúa Giêsu đã làm đẹp lòng Chúa Cha mọi đàng. Đối tượng của người tu sĩ, không ai khác là chính Thiên Chúa. 

Trong dòng tu, nếu ai nấy đều có ý hướng làm nên ý nghĩa cuộc đời thì với giá nào họ cũng sống chết cho lý tưởng đó và cứ thế, từ thế hệ này chuyển giao đến thế hệ kia, làm nên một thứ văn hóa “tự nguyện”. Vậy phải sống thế nào để diễn tả được hết các chiều kích hiến dâng ấy cho đẹp lòng Thiên Chúa vì Người yêu thích những ai vui vẻ dâng hiến (x. 2 Cr 9,7). 

Nguyễn Ngọc 

23/8/2020